روش تحقیق کیو (Q) چیست؟
روش شناسی کیو (Q) نوعی روش تحقیق است که در روانشناسی و دیگر علوم اجتماعی برای مطالعه نظام مند ذهنیت افراد، یا به بیان دقیق تر، دیدگاه ها، نظریه ها، عقاید و باورها و نگرش آن ها به کار می‌رود (Brown, 1993: 91-138). از آنجا که روش شناسی کیو (روش Q) شناسایی الگوهای فکری حاکم بر تصمیمات فردی را تسهیل می کند، تصمیم گیران را در مرکز تحلیل قرار می دهد (Durning & Brown, 2007). پیش فرض مهم کیو این است که ذهنیت قابل انتقال است، زیرا فقط زمانی می‌توان آن را همانند هر رفتار دیگری به‌طور نظام مند تحلیل کرد که انتقال یابد و به‌طور مؤثر نشان داده شود (Stephenson, 1953; 1988, Cited by Excel, 2005: 2). روش شناسی کیو (Q)، از این ذهنیت ها برای ساختن گونه‌هایی از دیدگاه های مختلف استفاده می‌کند (Webler et al,2009). روش شناسی کیو را ویلیام استیفنسون، فیزیکدان و روانشناس بریتانیایی در دهه 1930 میلادی ابداع کرد. وی دستیار چارلز اسپیرمن ، مبدع نظریه تحلیل عاملی بود. اسپیرمن از او بهعنوان خلاقترین آماردان در حوزه روانشناسی یاد میکرد. هدف اصلی استیفنسون ارائه مدلی برای الگوسازی از فرآیندهای تفکر بود(Brown, Durning& Selden, 2008). وی به‌منظور پاسخگویی به این پرسش که «چه چیزی اشخاص را منحصر بهفرد می‌سازد» به این ابداع دست زد. استیفنسون به جای شناخت چیزهای مشترکی که جمعیت بزرگی از اشخاص دارا هستند، با طرح این پرسش به دنبال درک فردیت آنها بود (Corr, 2001: 293-297). او ایده خود را در 28 ژوئن 1935 طی نامه‌ای به سردبیر مجله انگلیسی نیچر مطرح کرد.
پس از این نامه، استیفنسون در دو مقاله «فن تحلیل عاملی» و «اشخاص همبسته به جای آزمون‌ها» که در همان سال به چاپ رسید و سپس در مقاله «مبانی روانسنجی: سیستم‌های چهار عاملی» که در سال 1936 عرضه شد، روش شناسی کیو را با تفصیل بیشتری شرح داد. او در سال 1953 اثر اصلی خود را در این حوزه در قالب کتاب «مطالعه رفتار: فن کیو و روش‌شناسی آن» منتشر ساخت(Ibid).
روش شناسی کیو (روش Q) با تاسیس مرکز تحقیقات استیفنسون در دانشگاه میسوری در سال 1985 و انجمن بینالمللی مطالعات علمی ذهنیت در سال 1989 که ماموریت خود را گسترش این روش‌شناسی قرار دادهاند رشد بیشتری یافت بهطوری که در سال 1993 تعداد 2000 مقاله نظری و کاربردی با استفاده از این روش‌شناسی چاپ شد(Brown,1993). با افزایش این روند در سال 2000، حدود 4000 مقاله با استفاده از این روش‌شناسی در نشریات علمی جهان انتشار یافت (Amin, 2000).
خاستگاه روش کیو (روش شناسی Q) را باید در منظری سازه‌گرا جستجو کرد. روش‌شناسی کیو با این فرض بنیان گذاشته شد که نه تنها ادراکات ما از دنیا، بلکه دنیای واقعی نیز برای هریک از ما منحصر به فرد است. حتی این فرض پا را فراتر می‌گذارد و ذهنیت را زیربنای واقعیت می‌داند. روش‌شناسی کیو با پذیرش این امر که انسان‌ها براساس تصویری که از واقعیت دارند عمل می‌کنند نه براساس خود واقعیت، سازه‌گرایی معرفتشناسانه را برگزید. این نوع نگاه به رویکردی شناختی نزدیک است؛ رویکردی که معتقد است رفتارها باید از طریق پردازش اطلاعاتی برگرفته از محرک‌ها بررسی شوند نه خود محرک‌ها(بروس، 2006؛ نقل شده در خوشگویانفرد، 1386: 15). بهنظر می‌آید که این روش‌شناسی، رویکردی تحقیقی با روش‌های ترکیبی نظام‌مند و قوی است که برای شناخت دیدگاه‌ها و ادراکات درونی مرجع در هر موضوع طراحی شده است (Kitzinger, 1999).
روش شناسی کیو (Q) از مزیتی ناشی از این حقیقت برخوردار است که افراد تمایل دارند که مفهومی را ایجاد و به همه محرکات و رویکردهای خطورکننده به ذهن نسبت دهند (Watts & Stenner, 2005: 76). تمایل به تشکیل دادن ساختار، نسبتدادن مفهوم یا ارائه دیدگاهی با هر مجموعه از اظهارات، نقطه قوت روش‌شناسی کیو است. این میل و خواسته، به نمونه کیو قابلیت آشکارساختن نتایج مفید از بهکارگیری توامان ویژگی‌های کیفی و کمی را که در ذات این روش‌شناسی است می‌دهد. از آنجا که هدف اصلی این روش شمارش تعداد افرادی که تفکرات مختلفی دارند نیست بلکه آشکار ساختن الگوهای مختلف تفکر است، به روش پژوهش کیفی نزدیک است. بعد کیفی شامل بهکارگیری گفتمانی است که «حجم قابلیت ارتباط‌پذیری مشترک» را در ارتباط با عنوان مطالعه، مصاحبه‌های با افراد و تحلیل موضوعات در تعیین چشم‌اندازها مشخص می‌کند (Brown, 2008: 1). از آنجا که روش‌شناسی کیو روش‌های کیفی را با دقت آماری روش‌های کمی ترکیب می‌کند، کاربرد فراوانی در کاوش گفتمان‌های اجتماعی تکوینیافته در الگوهای ذهنی و نگرش‌ها داشته است (Addams & Proops, 2000). ویلسون روش‌شناسی کیو را به شرح زیر توصیف می‌کند:
«از روش Q به عنوان پلی بین تحقیق کیفی و کمی یاد شده است که همچون روش‌شناسی کمی سطح بالای دقت ریاضی را دارد و اندازه‌گیری مستقیم را میسر می‌سازد. همچنین مولفه تشریحی قابل مقایسه با روش‌شناسی کیفی را دارد. این روش به‌منظور: 1- استنباط اندیشه‌ها و احساسات مؤثر درونی و 2- اندازه‌گیری مستقیم پاسخ طراحی شده است. این روش راجع به یک شخص نیست، بلکه از یک شخص است» (Wilson, 2005: 37).
کرلینجر قوت اصلی روش کیو (روش شناسی Q) را در پیوند نزدیک آن با نظریه می‌داند و چنین اظهار می دارد که: “در این بیان بهظاهر ساده، اندیشههای پیچیدهای نهفته است. به این معنا که اگر یک نظریه یا جنبه‌هایی از یک نظریه به‌صورت مقوله‌هایی قابل توصیف باشد و اگر بتوان ماده‌هایی تولید کرد که بیانگر آن مقوله‌ها باشند، در این صورت کیو یک رویکرد قوی برای آزمودن نظریه است” (کرلینجر، 1376: 316). همچنین این باور وجود دارد که روش‌شناسی کیو در بررسی مسایل مربوط به تصمیمات و خطمشیگذاریهای عمومی از دقت بالایی برخوردار است که این امر برای سایر روش‌های پژوهش میسر نیست(Dryzek& Braithwaite, 2005).
اگر تمایل به استفاده از خدمات تخصصی گروه پژوهشی دانش آسا برای تحلیل داده های پرسشنامه ها، تحلیل داده های کیفی با روش شناسی کیو (Q) ، درخواست برگزاری کلاس آموزش تخصصی گروهی و خصوصی آموزش روش تحقیق کیفی و کمی دارید، کافی است سفارش خود را ثبت نمایید یا با شماره موسسه در ساعات اداری تماس بگیرید و یا با ایمیل info.daneshasa@gmail.com در ارتباط باشید.
