فرآیند اجرای روش شناسی کیو (Q)

در این بخش فرآیند اجرای روش تحقیق کیو و آموزش روش کیو (آموزش کامل روش Q) تشریح می شود. پس از انتخاب موضوع پژوهش، ادبیات تحقیق بر اساس روش‎شناسی کیو مطالعه و فضای گفتمان ترسیم می‎شود. در این مرحله گزاره‎هایی از فضای گفتمان استخراج می‎شود. این گزاره‎ها دسته کیویی را تشکیل می‎دهند. در صورتی که از پرسشنامه به عنوان ابزار گردآوری داده‎ها استفاده شود این گزاره‎ها گویه‎های پرسشنامه تحقیق هستند که توسط مشارکت‎کنندگان بررسی و اندازه‎گیری می‎شوند. فرآیند اجرای تحقیق با روش‎شناسی کیو، مطابق نمودار زیر انجام می‎شود:

شکل : گام ‎های فرآیند اجرای تحقیق با روش کیو(اقتباس از: خوشگویان‎فرد، 1386: 26 )

فضای گفتمان در روش کیو

گام اول در فرآیند اجرای تحقیق با روش‌شناسی کیو (Q)، به‌دست‎آوردن دسته‌ای از گویه‌هاست که معرف فضای گفتمان هستند (Durning & Brown, 2008: 541). این گویه‌ها را می‌توان از منابع متعددی شامل مصاحبه‌ها، نشریات، اسناد بایگانی شده و سایر منابع به‌دست آورد (Baptise, 2010: 69). منظور از فضای گفتمان در روش کیو، همه مطالبی است که در مطالعات مرسوم، گزارش‌ها، گفتمان هر روز زندگی، و مجموعه‌ای از همه اظهارات پاسخگویان درباره موضوع مورد نظر وجود دارد. این گفتمان را می‌توان از طریق مصاحبه با افراد، مشاهده مشارکت‎کنندگان، ادبیات مردمی همچون گزارش‌های وسائط ارتباط جمعی، روزنامه‎ها، مجلات، مقاله‌ها و ادبیات علمی مثل مقالات و کتاب‌های علمی به‌دست آورد. بنابراین می‌توان از منابع مختلف استفاده کرد، لکن سطح گفتمان، پیچیدگی این گفتمان را تعیین و حکم می‌کند که از چه منابعی باید استفاده کرد (Brown, 1993: 91-138).

انتخاب عبارات برای نمونه کیو (Q)

لازمه انجام صحیح تحقیق از طریق روش کیو (Q)، ساختن گویه‌ها یا سنجه‌هایی است که دقیقاً معرف همان مفاهیم و یا نظریه‌های مورد بررسی باشند. برای رسیدن به این هدف، لازم است که محقق همه منابع موجود درباره موضوع را مطالعه اکتشافی کرده و بکوشد که گویه‌های ساخته شده، کل محتوا را تحت پوشش قرار دهند. در ساختن گویه‌ها لازم است به موارد زیر توجه کافی مبذول شود:

1- هر گویه باید دقیق و فاقد ابهام باشد.
2- هر گویه باید واقعیت را از بعدی مشخص مورد سنجش قرار دهد.
3- تا حد امکان خلاصه و ساده باشد. آنچنان که وجهه یا عقیده‌ای را به‎طور قطعی سنجیده و از جانب پاسخگو مورد پذیرش یا رد قرار گیرد.
4- هر گویه فقط باید یک بعد از واقعیت را بسنجد و در سنجش آن دارای فراگیری باشد.
5- کل گویه‌ها باید پیوندی منظم و درست داشته باشند، به‌طوری که کل واقعیت را بسنجند.
6- در تمام جریان تحقیق، هر گویه به‌صورتی یکسان به‎کار آید (ساروخانی، 1373: 353).

نظریه نمونه کیو با ساختار و بی ساختار

در یک دسته‌بندی کلی، نمونه‌های کیو به دو دسته با ساختار و بی‌ساختار تقسیم می‌شوند.

نمونه کیویی بی ‌ساختار

در بیشتر مطالعات کیو از دسته‎بندی کیو بی‌ساختار استفاده شده است. دسته‌بندی کیویی بی‌ساختار مجموعه‌ای از ماده‌هایی (گزاره‌هایی) است که بدون توجه خاص به متغیرها یا عامل‌های زیربنایی ماده‌ها گردآوری شده است. در یک دسته‌بندی کیویی بی‌ساختار هر نمونه‌ای از ماده‌های همگون را می‌توان به کار برد. مفهوم آن ساده است. تعداد زیادی از بیان‌ها را از منابع مختلف بیانی انتخاب کرده و در دسته‎بندی کیویی قرار می‌دهند. ماده‌های دسته بندی کیویی بی‌ساختار مانند ماده‌های مقیاس شخصیت یا مقیاس نگرش است.

به‌طور نظری، یک جامعه نامحدود از ماده‌ها وجود دارد و انتظار می‌رود مجموعه ماده‌هایی که توسط پژوهشگر در دسته‌ بندی کیویی به‎کار بسته می‌شود نمونه معرفی از این جامعه ماده‌ها باشد.

دسته بندی کیویی با ساختار

در یک دسته‌بندی کیویی با ساختار، متغیرهای یک نظریه، یا متغیرهای فرضیه یا مجموعه فرضیه‌ها، براساس اصول طرح آزمایشی و تحلیل واریانس فیشری در یک مجموعه ماده‌ها متشکل می‌شوند.

ساختار دادن به دسته‌بندی کیو در واقع به معنای وارد کردن یک نظریه در آن است. به جای ساختن ابزارهایی برای اندازه‌گیری خصایص افراد، آن‎ها را به‎گونه‌ای می‌سازیم که نظریه‌ها را متجلی کنند. در به‎کار‎بستن روش کیو آن‎گونه که مورد نظر استیفنسون است فقط افراد آزموده نمی‌شوند، بلکه قضیه‌های نظری مورد آزمون قرار می‌گیرند. منطق اساسی دسته‌بندی کیو آن است که از افراد می‌خواهیم کارت‌ها را دسته‌بندی کنند، اما نه برای این که آن‎ها را آزمون کنیم، بلکه هدف اصلی، آزمودن نظریه‌هایی است که ماده‌ها (گزاره‌ها) برمبنای آن‎ها ساخته شده‌اند (کرلینجر، 1388: 308-306).

انتخاب مشارکت‎ کنندگان در روش شناسی کیو

مجموعه گویه‌های انتخاب شده برای دسته کیویی، نمونه کیو نامیده می‌شود. دسته کیویی توسط گروهی از پاسخگویان منتخب از افراد مرتبط با موضوع مورد مطالعه تکمیل می‌شود. این پاسخگویان از میان افرادی انتخاب می‌شوند که ارتباط و تعلق ویژه‌ای به موضوع مطالعه دارند. (Exel, 2005:70).

مرتب‎ سازی گویه ‎ها در روش کیو

از پاسخگویان خواسته می‌شود که گویه‌ ها را براساس دیدگاه خود، با توجه به برخی ترجیحات، قضاوت‌ها یا احساس موجود درباره آن‎ها، و غالباً با به‎کارگیری یک توزیع شبه نرمال مرتب نمایند. افراد با مرتب کردن دسته کیویی ذهنیت خود درباره گویه‌ها را ارائه می‌دهند و با این کار دیدگاه درونی یا نیمرخ شخص را آشکار می‌سازند (Brouwer, 1999: 35-39). سپس این رتبه‌بندی‌های فردی (یا دیدگاه‌ها)، تحت تحلیل عاملی قرار می‌گیرند.

 تحلیل آماری داده ‎ها در روش تحقیق کیو (Q)

هدف تحلیل آماری داده‎ها در روش‎ شناسی کیو (Q)، شناسایی ذهنیت‎ها و الگوهای فکری مختلف در بین مشارکت‎کنندگان است. در مطالعه کیو، تحلیل آماری داده‌ها شامل رویه‌های آماری همبستگی، تحلیل عاملی کیو، چرخش عاملی، تعیین ویژگی بارگذاری عاملی و تفسیر عاملی است (Mc Keown & Thomas, 1988). نرم‌افزاری که برای تحلیل داده‌های گردآوری شده از دسته‌های کیویی استفاده می‌شود، جدولی از ارزش‌های دسته کیویی عامل برای گویه‌ها ایجاد می‌کند که براساس موارد موافقت و مخالفت مرتب شده است و از آن یک دسته کیویی ترکیبی برای هرگونه به‌دست می‎آید. این برنامه همچنین فهرستی از عبارات متمایز کننده برای هرگونه ایجاد می‌کند که به محققان برای شناسایی گویه‌هایی که تفاوت‌های بین گونه‌ها را نشان می‌دهند کمک می‌کند. علاوه بر این، محققان از طریق نتیجه به‌دست‎آمده قادر خواهند بود گویه‌هایی را که پاسخگویان در امتیاز‎دادن به آن‎ها توافق داشته‎اند شناسایی کنند (Baptise, 2010: 73).

ماتریس همبستگی در روش شناسی کیو (Q)

در فرایند روش‌شناسی کیو، همبستگی رتبه هر گویه در دسته کیویی هر مشارکت‎کننده با رتبه همان گویه در هریک از دسته‌های کیویی که توسط دیگر پاسخگویان آن دسته P تکمیل شده است محاسبه می‌شود. تفاوت‌های رتبه‌های مربوط به هریک از گویه‌ها مجذور و جمع می‌شوند. مقادیر به‌دست آمده در فرمول همبستگی وارد می‌شوند. برای همه دسته‌های کیویی، میانگین‌ها و انحراف معیارها برابر فرض می‎شوند. استفاده از داده‌های استاندارد شده، محققان را قادر می‌سازد که تفاوت بین متغیرها (پاسخگویان) را اندازه‌گیری و آن تفاوت‌ها را در عبارت‌های مشترک مقایسه کنند (Baptise, 2010: 71).

لینک های مفید و مرتبط دیگر را مطالعه کنید.
روش‎ تحقیق کیو (Q) چیست؟        
تحلیل عاملی روش کیو (Q)

اگر تمایل به استفاده از خدمات تخصصی گروه پژوهشی دانش آسا برای تحلیل داده های پرسشنامه ها، تحلیل داده های کیفی با روش شناسی کیو (Q) ، درخواست برگزاری کلاس آموزش تخصصی گروهی و خصوصی آموزش روش تحقیق کیفی و کمی دارید، کافی است سفارش خود را ثبت نمایید یا با شماره موسسه در ساعات اداری تماس بگیرید و یا با ایمیل info.daneshasa@gmail.com در ارتباط باشید.