اصول رفرنس نویسی و ارجاع دهی

در این نوشته تلاش داریم تا محققین را با اصول رفرنس دهی، استناد دهی، مرجع نویسی و شیوه ارجاع دهی را برای شما به صورت کامل تشریح نماییم

تقريبا هيچ مقاله ‏ي علمي را نمي‏توان يافت كه از منابع گوناگون و معتبر موجود در حوزه موردنظرش استفاده نكرد باشد، بويژه در بخش مباني نظري. براي برداشت از منابع چند روش وجود دارد كه نويسنده مقاله مي ‏بايست به آن‏ها اشراف داشته باشد، يعني نويسنده مي ‏بايست چگونگي استخراج اطلاعات مناسب از منابع جمع ‏آوري شده را بداند. منابعي را كه پيدا مي‏كنيد هنوز مواد خامي هستند كه بايد با هنر استخراج و تاليف پخته شوند. شما در ابتدا مي‏باسيت منابع را به صورت فعالانه مطالعه كنيد. پيش از شروع مطالعه، اطلاعات مربوط به مولف، ناشر، خاستگاه اثر، عنوان و شكل سازماني اثر را بررسي كنيد. هنگامي كه منابع را جمع ‏آوري و بررسي كرديد، مطالعه ‏ي خود را آغاز خواهيد كرد. يك متن را حداقل دوبار مي ‏بايست مطالعه كنيد. در دور اول، با سرعت نسبتا بالايي به مطالعه بپردازيد و در هر زمان يك بخش يا يك فصل از اثر را مطاله كنيد براي اينكه بتوانيد اطلاعات خود را درست استخراج نموده و از سرقت علمي – ادبي اجتناب نماييد، از فنوني كه در ادامه توضيح داده مي‏شوند استفاده كنيد. (ميرزايي، 1388، ص 407)

نقل معنايي يا نقل قول غيرمستقيم در ارجاع دهی و رفرنس نویسی

به بازگويي يا بازنويسي بخشي از يك متن به صورتي كه همان معناي متن اصلي لحاظ گردد اما با واژگان يا جمله ‏هاي غير از واژگان يا جمله ‏هاي متن اصلي نقل معنايي گفته مي‏شود. براي انجام نقل معنايي درست، پيشنهاد مي‏ شود موارد زير را رعايت كنيد.
الف) اطلاعات منبع اصلي را با ترتيب جديدي بچينيد.
ب) عقايد پيچيده وگسترده را به واحدهاي كوچكتر خرد كنيد و واحدهاي كوچكتر را به واحدهاي بزرگتر تبديل كنيد.
پ) به جاي واژه ‏هاي پيچيده و فني از واژه‏ هاي روشن و دقيق استفاده كنيد.
ت) از مترادف ‏ها يا متضادهاي واژه‏ هاي موجود در منبع استفاده كنيد.
ث) الگوي جمله ‏ها را تغيير داده و از الگوي جديد استفاده نماييد. (ميرزايي، 1388، ص 408)

نقل قول ‏هاي مستقيم در فرآیند ارجاع دهی و استناددهی

گاهي ممكن است بخواهيد علاوه بر نقل معنايي و خلاصه از نقل قول مستقيم يعني آوردن عين مطلب مولف استفاده كنيد. براي گنجاندن مناسب نقل قول‏هاي مستقيم به نكته‏ هاي زير توجه كنيد:
1- وقتي نقل قول چهار خط يا كمتر است، آن را درون علامت نقل قول قرار دهيد و در متن بگنجانيد.
2- وقتي نقل قول بيشتر از چهار خط است، آن را در يك بند جدا قرار دهيد و به اندازه ‏ي پنج حرف از ابتدا آخر سطرها فاصله بگذاريد. فاصله بند نقل قول يا بند يا بندهاي قبلي و بعدي حداقل سه سطر خواهد بود.
3- در آخر نقل قول‏هاي بيش از چهار سطر از علامت‏گذاري متن اصلي پيروي كنيد.
4- بعد از نوشتن متن نقل قول به فاصله دو حرف مشخصات منبع نقل قول را داخل پرانتز ذكر كنيد.
5- نقل قول را با استفاده از فعلي كه زمان آن متناسب با زمان نقل قول باشد، آغاز كنيد.
6- براي تبيين و تفسير يا توضيحي كه مي‏خواهيد به متن اصلي بيفزاييد از كروشه استفاده كنيد.
7- از سه نقطه براي نشان دادن اين كه مطلبي از نقل قول حذف شده است استفاده كنيد. باي مطالبي كه قبل از شروع نقل قول حذف شده‏ اند نيازي به استفاده از سه نقطه نيست.
8- اگر بخشي از آخر نقل را حذف كرديد، قبل از سه نقطه كه نشانه حذف است، يك نقطه ديگر بگذاريد.
9- علامت‏گذاري متن اصلي را عينا در نقل قول بياوريد. اما، علامت آخر نقل قول ك وتاه را براي همخواني با متن تغيير دهيد.
10- اگر بعد از نقل قول جمله ادامه داشته باشد، نقطه يا ويرگول يا نقطه ويرگول داخل علامت نقل قول قرار مي‏گيرد.
11- وقتي بعد از نقل قول منبع نقل قول در پرانتز آورده مي‏شود، علامت آخر نقل قول حذف مي‏شود و بعد از پرانتز نقطه، ويرگول يا نقطه – ويرگول گذاشته مي‏ شود.
12- اگر كل جمله‏ ي شما يك جمله ‏ي پرسشي يا تعجبي است، علامت پرسش يا تعجب را خارج از علامت نقل قول بگذاريد. اما، اگر فقط نقطه قول پرسشي يا تعجبي است، علامت پرسش يا تعجب را داخل علامت نقل قول (گيومه) قرار دهيد.
13- اگر مطلب ارائه شده قبل از نقل قول طولاني است يا خود مطلب نقل قول بيشتر از يك يا دو جمله است، براي ارائه نقل قول از دو نقطه استفاده كنيد. براي نقل قول‏ هاي كوتاه مي‏توانيد از ويرگول استفاده كنيد.
14- در متن‏ هاي انگليسي، اگر لازم است، حروف بزرگ متن نقل قول را به حروف كوچك يا برعكس تغيير دهيد (ميرزايي، 1388، ص 410-409)

خلاصه ‏نويسي یا برداشت از متن اصلی در مرجع دهی

در خلاصه ‏نويسي معمولا يك سوم متن اصلي نوشته مي‏شود. پس، بايد دو سوم متن كنار گذاشته شود. طبيعي است كه مي‏بايست در خلاصه لب كلام يعني عقايد كليدي و استدلال‏ها آورده شود و از آوردن نمونه، توضيح ‏ها و تبيين ‏هاي اضافي و گسترده اجتناب شود. و براي انجام يك خلاصه ‏نويسي خوب، نكته ‏هاي زير را لحاظ كنيد:

1- متن را به صورت كامل خوانده و زير مطالب و نكته‏ هاي اصلي خط بكشيد و بعد آن‏ها را در حاشيه بنويسيد.
2- مطالب در حاشيه نوشته شده را روي يك ورق جداگانه منتقل كنيد.
3- نكته اصلي متن را تعيين و آن را به صورت يك حكم يا قضيه بنويسيد. توجه نماييد كه حكم يا قضيه شما مي‏بايست عقيده محوري كل متن را در خود داشته باشد.
4- با تركيب حكم‏ها يا قضيه ‏ها با يادداشت‏ هاي خود، رئويس مطالب خلاصه‏ ي خود را شكل دهيد. دقت نماييد كه در خلاصه نيز از واژگان و جمله‏‏ هاي مولف استفاده نكنيد، بلكه معني را با واژه ‏ها و جمله ‏هاي خود به تصوير بكشيد.
5- با استفاده از رئوس مطالب تهيه شده نسخه اوليه خود را بنويسيد.
6- در چند جمله ‏ي اول خلاصه‏ ي خود، كتاب يا مقاله و مولف را معرفي كنيد. بعد، حكم يا قضيه و آنگاه خود خلاصه را بياوريد.
7- از اعمال ديدگاه ‏ها و نظرهاي خود در خلاصه اجتناب كنيد. توجه نماييد كه خلاصه شما بايد به صورت دقيق و عيني معرف محتواي متن اصلي باشد.
8- پس از اتمام نوشتن نسخه‏ ي اوليه، منبع موردنظر را مرور كنيد تا از عينيت و دقت آن اطمينان حاصل كنيد. همچنين، در اين مرور خود از روشني و ارتباط منطقي وموجز متن مطمئن شويد.
9- خلاصه خود را از نظر سبك، نحو، واژه ‏ها، رواني جمله ‏ها، قواعد دستوري و علامت‏گذاري بازبيني نماييد.
10- نسخه نهايي را نوشته و آن را غلط‏گيري كنيد (ميرزايي، 1388، ص 409- 408)

تركيب متن در فرآیند استناددهی، مرجع نویسی، ارجاع دهی و رفرنس نویسی

در اين فرآيند، اطلاعات گوناگون با هم تلفيق مي‏شوند. در تلفيق يا تركيب اطلاعات، مي‏بايست به روابط ميان منابع و نحوه ارائه يكپارچه و قانع‏ كننده ‏ي آن‏ها دقتش ود. براي انجام تركيب، موارد زير را رعايت كنيد:
الف) كار خودر ا با مطالعه فعال شروع و زر عقايد كليدي خط كشيده و آن‏ها را در حاشيه‏ ي متن بنويسيد.
ب) به عوض خلاصه كردن صرف، روابط موجود بين يك منبع با منابع ديگر را مشخص نماييد. منابع ممكن است به يك يا چند صورت با هم مرتبط باشند:
1- ممكن است نمونه‏ هايي از يك موضوع كلي ارائه دهند يا يك منبع نمونه ‏اي براي منبع ديگر ارائه دهد؛
2- ممكن است مساله يا موضوع شما را توصيف يا تعريف نمايند؛
3- ممكن است اطلاعاتي را ارائه دهند كه بتوان آن‏ها را با هم مقايسه يا مقابله كرد.
پ) پس از تعيين روابط ميان منابع، حكم يا قضيه ‏اي را بنويسيد كه بيانگر اين رابطه باشد.
ت) براساس طرح سازماني اين قضيه، رئوس مطالب خود را سازماندهي كنيد.
ث) در بخش مقدماتي كار خود، منابع و مولفان را معرفي كنيد.
ج) قضيه يا حكم خود را بياوريد و بعد فقط آن اطلاعاتي را انتخاب كنيد كه به حكم يا قضيه ‏ي شما مربوط مي‏شوند.
چ) از ذكر منابع يا ماخذ ا نديشه ‏ها و اطلاعات به كار رفته در تركيب خود اطمينان حاصل كنيد.
ح) بار ديگر نسخه اوليه‏ ي خود را خوانده و از سازماندهي منطقي مطالب و پيوست گزاره‏ هاي كافي بين بخش‏هاي گوناگون تركيب خود اطمينان حاصل نماييد.
خ) تركيب خود را از لحاظ سبك، نگارش، دستور، علامت‏گذاري بازنگري نموده و نسخه‏ ي نهايي خود را تدوين و غلط‏گيري كنيد. (ميرزايي، 1388، ص 411- 410)

نقد و مرور انتقادانه (شیوه رفرنس دهی برای مقالات انتقادی و مروری)

در نقد كردن خواننده يك رويكرد ارزيابانه و انتقادي به يك منبع خاص اتخاذ مي‏كند. نقدنويسي مهمترين و دشوارترين نوع نوشتن از منابع است. چون در بسياري از پژوهش‏ها از پژوهشگر خواسته مي‏شود عقايد و قضاوت انتقادي خود را تدوين نمايد. نقد مي‏بايست براساس قضاوت بي‏طرفانه و منصفانه صورت گيرد. نقد نيز با مطالعه فعال و يادداشت‏برداري شروع مي‏شود. هنگامي كه نكته ‏ها و عقايد اصلي مولف را شناسايي و درك كرديد، مي‏توانيد آن‏ها را با دقت ارزشيابي كنيد. با توجه به نكته‏ هاي زير، منبع را ارزشيابي نماييد:
1- نوع، نويسنده و خواننده‏ ي مطلب
2- اهميت و نحوه ارائه نكته ‏هاي اصلي و عمده مولف
3- پايه و اساس استدلال‏ هاي مولف
4- شواهد و مسائلي كه از نظر شما مولف آن‏ها را ناديده گرفته است.
5- اعتبار نتايج ارائه شده
6- وضوح، سازمان و لحن نوشتاري منبع
7- تاثير مشخصه‏ هاي سبك‏ شناختي، معنايي و بيان بر محتواي منبع

بسياري بر اين باور هستند كه نقد به معني مخالفت با ديدگاه‏ هاي طرف مقابل است. در حالي كه شما مي‏توانيد به سه روش منبع را نقد كنيد:

1- نقد مثبت
2- نقد منفي
3- نقدي كه هردو ويژگي را بيان كند.
پس از ارزياي منبع، حكم يا قضيه ‏اي را تدوين كنيد كه ارزيابي شما را بيان كند و نقد خود را حول محور آن قرار دهيد. در هنگام نوشتن نقد، موارد و ترتيب زير را لحاظ كنيد:
1- مقدمه‏ اي درباره موضوع، منبع يا مقاله مورد نقد بنويسيد. در مقدمه خود، مشخصات منبع را به صورت كامل ذكر كنيد.
2- قضاوت خود درباره مساله مورد نقد را به صورت حكم يا قضيه ‏اي بياوريد.
3- پيكره‏ ي نقد را بنويسيد. در اين بخش ، خود منبع را به صورت مختصر خلاصه كنيد و بعد به مرور موضوع برحسب ارزيابي يا قضاوت خود بپردازيد.
4- نتيجه‏ گيري نهايي خود و دلايل آن را ارائه دهيد.
5- از ارتباط نكته‏ هاي اصلي نقد با يكديگر و حكم يا قضيه خود اطمينان حاصل نماييد.
6- مراجع و منابع را ذكر نماييد.
7- منبع موردنظر را مرور كنيد تا از ارائه دقيق آراي مولف اطمينان حاصل كنيد.
8- نقد خود را از نظر محتوا، سبك، صحت املايي و دستور بازبيني كنيد.
9- نسخه نهايي نقد خود را بنويسيد و آن را غلط‏گيري كنيد (ميرزايي، 1388، ص 412 – 411).

اگر تمایل به استفاده از خدمات تخصصی گروه پژوهشی دانش آسا دارید، کافی است سفارش خود را ثبت نمایید یا با شماره موسسه در ساعات اداری تماس بگیرید و یا با ایمیل info.daneshasa@gmail.com در ارتباط باشید.